Nietolerancja pokarmowa – jak się objawia i jakie badania?

Co to jest nietolerancja pokarmowa?

Układ pokarmowy jest jednym z tych systemów, które narażone są na stały kontakt ze środowiskiem zewnętrznym. Dzieje się tak za sprawą jedzenia, które przez jamę ustną trafia do wnętrza organizmu wraz ze wszystkimi zawartymi w nim substancjami, w tym również zanieczyszczeniami, drobnoustrojami etc.

Indywidualna reakcja organizmu na pokarm może być bardzo różna. Nawet to, co u większości ludzi wpływa korzystnie na zdrowie, niektórym może zaszkodzić, wywołując rozmaite dolegliwości.

Jednym z rodzajów niepożądanych reakcji na pożywienie jest nietolerancja pokarmowa. Według definicji to nieimmunologiczna odpowiedź na spożycie pokarmu lub zawartej w nim substancji w takiej ilości, jaka z reguły jest dobrze tolerowana.

Różnica między nietolerancją a alergią polega na tym, że uczulenie stanowi odpowiedź układu immunologicznego, natomiast nietolerancja pokarmowa nie jest wywoływana przez czynniki odpornościowe. Jakie są zatem jej przyczyny?

U podłoża problemu może leżeć np. niewłaściwa ilość niektórych enzymów trawiennych, choć często zdarza się, że przyczyna jest w ogóle niewyjaśniona. Wiele składników pokarmowych i dodatków do żywności może odpowiadać za wystąpienie objawów nietolerancji pokarmowej. Nietolerancje pokarmowe o nieznanej etiologii leczy się z reguły wyłącznie objawowo.

Przykładami nadwrażliwości pokarmowych są:

• nietolerancja fermentujących oligo- di- i mono- i polisacharydów (FODMAP),
• nietolerancja histaminy,
• nietolerancja laktozy,
• nadwrażliwość na gluten (nieceliakalna).

Objawy nietolerancji pokarmowej

Niestety wiele objawów nietolerancji pokarmowej jest niespecyficznych i może być mylonych z innymi dolegliwościami - alergiami, chorobami przewodu pokarmowego czy chorobami skóry.

Niekiedy występują przy niej też objawy neurologiczne, takie jak migrena, bóle głowy, uczucie zmęczenia. Objawy nietolerancji pokarmowych w pewnym stopniu zależą też od rodzaju nadwrażliwości. Przykładowo:

• nadwrażliwość na gluten – biegunka, zaparcia, ból brzucha, zmęczenie, bóle stawów, drętwienie nóg, trądzik;
• nietolerancja FODMAP – biegunka, wzdęcia, odbijanie, refluks, bóle brzucha, „przelewanie” w brzuchu;
• nietolerancja histaminy – biegunka, mdłości, wymioty, bóle brzucha, swędzenie skóry, wysypka, katar, bole głowy;
• nietolerancja laktozy – biegunka, wymioty, bóle brzucha.

Czy istnieje związek między nietolerancją pokarmową a tyciem? Jako że jednym z głównych objawów wszelkiego rodzaju nadwrażliwości jest biegunka, w konsekwencji może ona prowadzić raczej do utraty masy ciała. Nietolerancji nie wymienia się wśród czynników wpływających na przybieranie na wadze.

Nietolerancja pokarmowa u dzieci

Trudności z trawieniem niektórych pokarmów to niestety nie tylko problem pacjentów dorosłych. Nietolerancja pokarmowa występuje także u dzieci, a nawet u niemowląt, w tym także u tych karmionych piersią.

Zaobserwowanie jakichkolwiek niepokojących objawów na tak wczesnym etapie życia musi zostać niezwłocznie skonsultowane z pediatrą.

U dzieci w wieku szkolnym objawy nietolerancji podobne są do tych występujących u osób dorosłych. Do najbardziej typowych należą dolegliwości ze stronu przewodu pokarmowego, przede wszystkim biegunka, wzdęcia brzucha, nudności i wymioty.

Należy jednak pamiętać, że niektóre symptomy są zupełnie niecharakterystyczne, ale w żadnym wypadku nie wolno ich lekceważyć. Jeśli u dziecka zauważa się zmęczenie, bóle głowy, apatię czy zmiany skórne, nie można wykluczyć nietolerancji pokarmowej i należy wykonać odpowiednie badania celem ustalenia podłoża tych stanów.

Zaburzenia trawienia i wchłaniania pokarmów u dzieci zawsze wymagają leczenia, ponieważ na etapie rozwoju i wzrastania wchłanianie składników pokarmowych jest szczególnie istotne dla organizmu.

Nietolerancje pokarmowe u dzieci występują nawet częściej niż u pacjentów dorosłych, ponieważ ich układ pokarmowy nie jest jeszcze w pełni rozwinięty i gorzej radzi sobie z niektórymi dostarczanymi mu produktami.

U maluchów codzienna dieta jest więc szczególnie ważna. Nie powinna ona nadmiernie obciążać przewodu pokarmowego, a jednocześnie musi zapewnić dziecku podaż wszystkich potrzebnych mu witamin, minerałów i innych mikro- i makroelementów.

Testy na nietolerancje pokarmowe. Jak wygląda badanie?

Ze względu na różnorodność objawów nietolerancja pokarmowa bywa trudna do rozpoznania. Diagnostyka rozpoczyna się od wywiadu z pacjentem, jednak ten często nie wystarcza, by jednoznacznie stwierdzić przyczyny dolegliwości.

Jakie badania na nietolerancje pokarmowe należy wykonać, by mieć pewność, że są one odpowiedzialne za pojawianie się symptomów?

Testy na nietolerancję pokarmową to badanie z krwi. Próbkę pobiera się na czczo, najlepiej w godzinach porannych. Można wykonać test na nietolerancję laktozy, glutenu lub innych substancji, w zależności od podejrzeń co do czynnika drażniącego.

Cena jednego testu wynosi około 100-300 zł w zależności od rodzaju. Test na nietolerancję pokarmową można wykonać w ramach NFZ, jednak konieczne jest skierowanie od lekarza.

Leczenie nietolerancji pokarmowej. Leki czy dieta?

Jak wyleczyć nietolerancję pokarmową? Czy niekiedy mija ona samoistnie? Zdarza się, że nadwrażliwość taka występująca u dzieci, w pewnym momencie mija sama z siebie. Układ pokarmowy osiąga dojrzałość i zaczyna radzić sobie lepiej z wchłanianiem pokarmów.

U pacjentów dorosłych najczęściej objawy ustępują na skutek zmiany nawyków żywieniowych i trybu życia, przy czym nie zawsze konieczna jest dieta eliminacyjna (wykluczająca produkty źle znoszone przez organizm).

Niekiedy wystarczy zastosowanie diety lekkostrawnej i wprowadzenie zdrowych zasad żywienia, takich jak regularność, częstsze zjadanie niewielkich porcji, niemieszanie produktów itd.

Bywa jednak i tak, że lekkostrawna dieta na nietolerancję pokarmową jest nieskuteczna. Jaki lekarz może pomóc w takiej sytuacji? Wsparcia można zacząć szukać u dietetyka, lekarza rodzinnego, a często u pediatry. Ten w razie konieczności kieruje pacjenta do specjalisty, najczęściej gastroenterologa.

Leczenie może być różne, w zależności podłoża problemów, warto jednak wiedzieć, jak można łagodzić przykre objawy. Symptomem występującym właściwie w każdym rodzaju nadwrażliwości jest biegunka.

Jej ostra postać szybko prowadzi do spadku poziomu wody i elektrolitów w organizmie, dlatego należy próbować ograniczyć ilość wypróżnień. Leki na biegunkę towarzyszącą nietolerancji pokarmowej można kupić bez recepty

Są to np. środki zawierające loperamid. Ta substancja czynna spowalnia perystaltykę jelit i hamuje pasaż treści pokarmowej przez jelita, co w konsekwencji chroni przed odwodnieniem i utratą elektrolitów.

Należy jednak pamiętać, że stosowanie leków na biegunkę jest jedynie kuracją wspomagającą i nie może zastąpić terapii zaleconej przez lekarza.

Autor: Justyna Gabrysiak-Kula

Sprawdź dostępność